Όπερα: Der ferne Klang του Franz Schreker. Η Μοίρα και η Αέναη Αναζήτηση.

Η Αγαπημένη μου όπερα Der ferne Klang (Ο Μακρινός Ήχος), γραμμένη το 1903–1910 από τον Αυστρογερμανό συνθέτη Franz Schreker, αποτελεί ένα από τα πιο εκφραστικά και συγκλονιστικά έργα της μεταρομαντικής περιόδου. Μέσα από την ιστορία δύο τραγικών μορφών, του συνθέτη Fritz και της αγαπημένης του Grete, η όπερα παρουσιάζει μια βαθιά υπαρξιακή προοπτικής της μοίρας, της επιθυμίας, και της ανθρώπινης ματαιότητας.

Αν και ριζωμένη στον εκφραστικό κόσμο του fin de siècle, η όπερα αποκαλύπτει διαχρονικά ερωτήματα: Μπορεί ο άνθρωπος να ξεφύγει από τη μοίρα του; Μήπως η ίδια η επιθυμία για εκπλήρωση είναι αυτό που τον οδηγεί στην απώλεια; Και, τελικά, πού βρίσκεται αυτός ο «μακρινός ήχος» που όλοι αναζητούμε;

Η Τραγωδία της Φαντασιακής Αναζήτησης

Ο κεντρικός άξονας της όπερας είναι η αναζήτηση του Fritz για τον «μακρινό ήχο», έναν ήχο που δεν μπορεί να περιγράψει, αλλά νιώθει πως τον περιμένει κάπου μακριά. Αυτός ο ήχος αντιπροσωπεύει την ιδεατή μορφή της τέχνης ίσως, την απολυτότητα, την υπέρβαση της καθημερινότητας.

Όμως, ήδη από την αρχή, είναι ξεκάθαρο πως η επιδίωξη αυτή τον απομακρύνει από την αγάπη, τη ζωή, και τελικά από τον ίδιο του τον εαυτό. Όταν “εγκαταλείπει” τη Grete για να κυνηγήσει αυτόν τον φανταστικό ήχο, δεν διαπράττει απλώς μια πράξη φυγής· παραδίνεται σε μια μοιραία έλξη προς το άγνωστο, το φαντασιακό.

Ο Fritz δεν είναι ο μοναδικός ήρωας της όπερας που χάνεται στην αναζήτηση. Η Grete, η οποία τον αγαπά βαθιά, θα βιώσει επίσης το βάρος της μοίρας. Εγκαταλειμμένη, πέφτει σταδιακά στην κοινωνική παρακμή, φτάνοντας ως την πορνεία. Και όμως, ακόμα και στην πτώση της, φέρει μια παράξενη αξιοπρέπεια και ένα εσωτερικό φως. Μοιάζει κι εκείνη να κυνηγά μια (υπόσχεση) κάτι άπιαστο, κάτι που υπερβαίνει την απλή επανασύνδεση με τον Fritz.

Η Μοίρα ως Δομή και Περιεχόμενο

Η δομή της όπερας αντανακλά τη μοιραία τροχιά των ηρώων: Τρεις πράξεις που ξεκινούν με προσδοκία, βυθίζονται στην αποτυχία, και κλείνουν με έναν θάνατο που είναι τόσο λυτρωτικός όσο και τραγικός.

Ο Schreker, επηρεασμένος από τη φιλοσοφία του Arthur Schopenhauer και από τη λογοτεχνία του συμβολισμού, βλέπει τη μοίρα όχι ως τιμωρία αλλά ως αναπόφευκτη συνέπεια της ανθρώπινης επιθυμίας. Η βούληση οδηγεί στην καταστροφή, όχι επειδή είναι «κακή», αλλά επειδή είναι ανικανοποίητη από τη φύση της.

Η ίδια η μουσική γλώσσα του Schreker υπογραμμίζει αυτή την ιδέα. Οι ορχηστρικές γραμμές είναι πλούσιες, αισθησιακές, γεμάτες λυρισμό, αλλά συχνά παραμορφώνονται από δυσαρμονίες και διαλύονται σε ηχητικές αφαιρετικές εκφάνσεις. Ο «μακρινός ήχος» δεν είναι ποτέ πλήρως παρών· υπονοείται, γλιστρά, κρύβεται πίσω από κάθε απτή πραγματικότητα, πίσω από τον θόρυβο της ύπαρξης, της ίδιας της ζωής.

Θεολογικές και Μεταφυσικές Συνεκδοχές

Αν προσεγγίσουμε την όπερα μέσα από θεολογικούς φακούς, η αναζήτηση του Fritz μπορεί να ιδωθεί ως μια προσπάθεια ένωσης με το θείο, με κάτι απόλυτο, άχρονο και άυλο. Ο μακρινός ήχος γίνεται ένα είδος πλατωνικής Ιδέας, ή ακόμη και μια εκδοχή του Θεού, ο οποίος είναι ταυτόχρονα παρών και απών.

Ωστόσο, ο ήρωας δεν πλησιάζει το φως μέσω της ταπείνωσης ή της μετάνοιας, αλλά μέσω της αισθητικής υπέρβασης. Στο τέλος, την ίδια στιγμή που πεθαίνει, ακούει επιτέλους τον μακρινό ήχο. Μήπως ο θάνατος είναι η μόνη κατάσταση όπου η επιθυμία παύει και η ένωση επιτυγχάνεται; Μήπως η μοίρα του δεν ήταν τελικά η αποτυχία, αλλά το ότι η πληρότητα έρχεται μόνο εκτός χρόνου;

Η Κοινωνική “Μοίρα” της Grete

Η Grete δεν αναζητά έναν ήχο, αλλά την αγάπη και την αποδοχή. Ωστόσο, η περιβάλλουσα πραγματικότητα την απορρίπτει. Μια Γυναίκα εγκλωβισμένη σε στερεότυπα και χωρίς κοινωνική δύναμη, υποκύπτει στην οικονομική και σεξουαλική εκμετάλλευση.

Η δική της μοίρα δεν στερείται νοήματος. Αντιπροσωπεύει ενδεχομένως, όλους εκείνους που, δεν είχαν την πολυτέλεια της ιδεαλιστικής αναζήτησης. Η καταστροφή της δεν είναι μεταφυσική, αλλά οντολογική και συνακόλουθα κοινωνική. Παρά ταύτα, στο τέλος, είναι παρούσα δίπλα στον Fritz, και τον συνοδεύει στην τελευταία του στιγμή. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι ο ήχος τελικά ακούγεται όταν είναι πια αργά.

Ο «Μακρινός Ήχος» ως “Μοίρα” Όλων μας

Αν θέλαμε να δώσουμε έναν καθολικό συμβολισμό στο έργο, θα λέγαμε ότι ο ferne Klang είναι η επιθυμία όλων των ανθρώπων για πληρότητα: για αγάπη, για νόημα, για αθανασία. Ο Fritz και η Grete είναι μόνο προσωπεία αυτής της κοινής πορείας προς κάτι που πάντα μας διαφεύγει.

Η μοίρα, στον Schreker, δεν παρουσιάζεται ως τυφλή δύναμη ή θεϊκή τιμωρία, αλλά ως η ίδια η δομή της ύπαρξης. Ό,τι αγαπάμε, μας έλκει, μας πληγώνει, μας μεταμορφώνει. Μια ουτοπική αναζήτηση, ένας ήχος ή μια σιωπή, δεν έχει σημασία. Και ίσως, στο τέλος, ο μόνος τρόπος να τον ανακαλύψουμε είναι να πάψουμε να τον κυνηγάμε.

Η όπερα Der ferne Klang είναι μια από τις πιο ουσιαστικές λυρικές αλληγορίες της τραγικότητας του ανθρώπινου πεπρωμένου στην ιστορία της μουσικής. Η μοίρα των ηρώων της δεν είναι μονοσήμαντη. Είναι ποιητική, φιλοσοφική, κοινωνική και υπαρξιακή.

Ο Schreker, με τη γλώσσα των ήχων, αφηγείται μια ιστορία τόσο παλιά όσο και ο κόσμος: την ιστορία του ανθρώπου που αναζητά ένα φως, και βρίσκει μόνο τη σκιά του. Και όμως, στην ίδια τη σκιά, στην ίδια την ήττα, ίσως εκεί τελικά να βρίσκεται και η βαθύτερη έκφραση της ατέρμονης ομορφιάς.

© Yiannis Panagiotakis

Πνευματικά Δικαιώματα © 2025 classical-music.gr. Όλα τα δικαιώματα διατηρούνται. Το περιεχόμενο της ιστοσελίδας προστατεύεται από τη νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων. Απαγορεύεται η αντιγραφή, αναδημοσίευση, αναπαραγωγή ή διανομή του περιεχομένου, ολόκληρου ή εν μέρει, χωρίς την έγγραφη άδεια του classical-music.gr . Για άδειες χρήσης επικοινωνήστε στο info@classical-music.gr.