Arthur Bliss: Κλασική Μουσική και Νεωτερισμός

Arthur Bliss: Νεωτερισμός με συμφωνική μνήμη – ο σύγχρονος κλασικός μιας μεταβαλλόμενης εποχής

Σε μια εποχή που η μουσική του 20ού αιώνα ταλαντευόταν ανάμεσα στον ριζικό νεωτερισμό και τη νοσταλγία για τις μεγάλες συμφωνικές φόρμες του παρελθόντος, ο Arthur Bliss αναδείχθηκε ως μια ξεχωριστή φωνή, ισορροπώντας με σπάνια οξύνοια ανάμεσα σε αυτά τα δύο ρεύματα. Το έργο του αποτελεί ένα διαχρονικό υβρίδιο: ένα πλέγμα μνήμης και καινοτομίας, ρομαντικής ευαισθησίας και τεχνοκρατικής δομής, προσωπικής έκφρασης και ιστορικής συνείδησης.

Ο ήχος της εποχής: ιστορικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα

Ο Arthur Bliss γεννήθηκε το 1891, σε μια Αγγλία που ακόμη κυριαρχούνταν μουσικά από τη βαριά σκιά του Ελγκαριανού ρομαντισμού. Ωστόσο, η νεότητά του σημαδεύτηκε από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον οποίο υπηρέτησε και ο ίδιος, χάνοντας μάλιστα τον αδερφό του. Αυτή η εμπειρία τον βύθισε σε υπαρξιακές αναζητήσεις και του ενστάλαξε μια αίσθηση τραγικότητας, την οποία εντόνως αισθανόμαστε στο πρώιμο έργο του.

Το πολιτισμικό κλίμα της δεκαετίας του 1920 —με την άνοδο της μοντερνιστικής τέχνης, την αποδόμηση των παλαιών βεβαιοτήτων και την αναζήτηση νέων μορφών έκφρασης— άσκησε ιδιαίτερη επιρροή στον Arthur Bliss. Αν και ουδέποτε ασπάστηκε εξολοκλήρου τα ριζοσπαστικά ιδιώματα του ατοναλισμού ή του σειραϊσμού, εντούτοις ενσωμάτωσε στοιχεία νεωτεριστικά στην αρμονική και ρυθμική του γλώσσα. Έτσι, διατήρησε την επαφή με το ευρύτερο κοινό, ενώ ταυτόχρονα δεν εγκλωβίστηκε στην παράδοση.

Η μουσική γλώσσα: ρίζες και μεταμορφώσεις

Η συμφωνική γραφή του Arthur Bliss φέρει τη δομική καθαρότητα των μεγάλων ρομαντικών προκατόχων του, αλλά με έναν εκρηκτικό ρυθμικό παλμό και μια έντονη χρήση του χρώματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της σύνθεσης ύφους είναι η “Colour Symphony” (1922), όπου κάθε μέρος βασίζεται σε έναν χρωματικό συμβολισμό — κόκκινο, μπλε, πράσινο, μοβ — και όπου το συμφωνικό σώμα αποκτά σχεδόν ζωγραφικές αποχρώσεις, σε μια μουσική που μοιάζει να διαλέγεται με τον φοβισμό και τον συμβολισμό.

Η ρυθμική ένταση, η τόλμη στην ενορχήστρωση και η ισορροπημένη μορφή δείχνουν πως ο Bliss κινείται σε έναν ενδιάμεσο χώρο: δεν απορρίπτει τις κλασικές φόρμες αλλά τις επανερμηνεύει. Παράδειγμα η “Introduction and Allegro” (1926), όπου η κλασική τριμερής δομή εμπλουτίζεται με χορευτικούς παλμούς, σχεδόν ζαπατιστικούς σε σημεία, και μια γραφή που συνομιλεί με την τζαζ, τη λαϊκή μουσική και το σύγχρονο μπαλέτο.

Ο Arthur Bliss και η αγγλική μουσική ταυτότητα

Ο Arthur Bliss ανήκει στη γενιά των Άγγλων συνθετών που προσπάθησαν να συγκροτήσουν μια εθνική μουσική ταυτότητα πέρα από τις γερμανοκρατούμενες επιρροές του 19ου αιώνα. Δίπλα στον Ralph Vaughan Williams, τον William Walton και τον Benjamin Britten, ο Bliss επιχείρησε να αρθρώσει ένα ύφος που δεν θα μιμείται το παρελθόν, αλλά θα το μετασχηματίζει δημιουργικά.

Η σχέση του με την αγγλική παράδοση δεν ήταν γραμμική. Εμπνεύστηκε από τον Purcell, τον Elgar, αλλά και από τον Stravinsky, τον Ravel και τον Debussy. Αυτή η διαπολιτισμική ώσμωση φαίνεται στο πώς μεταπλάθει τα μελωδικά του θέματα, τα οποία συχνά έχουν μια αφηγηματική, σχεδόν θεατρική χροιά. Γι’ αυτό και η συμβολή του στο μουσικό θέατρο και τη χορευτική μουσική είναι αξιοσημείωτη, με έργα όπως το “Checkmate” (1937), ένα μπαλέτο γεμάτο ένταση και σουρεαλιστικές διαθέσεις.

Μια κλασική μορφή στη σύγχρονη εποχή

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Bliss συνέχισε να δημιουργεί, αν και η φήμη του επισκιάστηκε προσωρινά από νεότερους, πιο ριζοσπαστικούς συνθέτες. Ωστόσο, η θέση του αποκαταστάθηκε γρήγορα, και το 1953 διορίστηκε Master of the Queen’s Music, γεγονός που επισφράγισε την αναγνώρισή του ως κορυφαία μορφή της αγγλικής μουσικής.

Το έργο του, αν και δεν χαρακτηρίζεται από «ακραίες» καινοτομίες, έχει διαχρονική αντοχή. Ο λόγος είναι απλός: ο Arthur Bliss έγραψε μουσική με ουσία, μορφή και έκφραση. Έβλεπε το μέλλον μέσα από τα μάτια της παράδοσης, όχι ως άρνηση αλλά ως συνέχεια. Η μουσική του είναι πλούσια, φιλόδοξη, συγκινητική και πάντα δομημένη με ευφυΐα και ευρηματικότητα.

Ο Arthur Bliss παραμένει σήμερα ένας σύγχρονος κλασικός γιατί κατόρθωσε να είναι επίκαιρος χωρίς να γίνει συγκυριακός. Η μουσική του έχει αμεσότητα, συναισθηματική πυκνότητα, και ταυτόχρονα πνευματική ισορροπία. Ο ακροατής δεν χάνεται σε μια ακατανόητη αφηρημένη γλώσσα, ούτε περιορίζεται σε μια επιφανειακή ρομαντική ευφράδεια.

Σε μια περίοδο όπου αναζητούμε ξανά νόημα στη μουσική, πέρα από το πείραμα και τη μίμηση, η φωνή του Bliss ηχεί ζωντανή. Δεν είναι φωνή κραυγής· είναι φωνή στοχασμού, μορφής και μέτρου. Και ακριβώς γι’ αυτό, παραμένει επίκαιρος: γιατί μέσα στην πολυφωνία του 20ού αιώνα, επέλεξε τη διαύγεια.

© Yiannis Panagiotakis

Πνευματικά Δικαιώματα ©  classical-music.gr. Όλα τα δικαιώματα διατηρούνται. Το περιεχόμενο της ιστοσελίδας προστατεύεται από τη νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων. Απαγορεύεται η αντιγραφή, αναδημοσίευση, αναπαραγωγή ή διανομή του περιεχομένου, ολόκληρου ή εν μέρει, χωρίς την έγγραφη άδεια του classical-music.gr . Για άδειες χρήσης επικοινωνήστε στο info@classical-music.gr.