Όπερα: Béla Bartók | Ο Πύργος του Κυανοπώγωνα και η αποκάλυψη του Ασυνείδητου

Béla Bartók | Ο Πύργος του Κυανοπώγωνα και η αποκάλυψη του Ασυνείδητου: Béla Bartók Bluebeard’s Castle μια διαφορετική ανάγνωση

Όπερα

Δεν είναι η τελευταία πόρτα στον πύργο. Είναι η τελευταία πόρτα στο βάθος της ύπαρξης. Όταν ανοίγει η Έβδομη Πόρτα στον Πύργο του Κυανοπώγωνα του Béla Bartók, δεν αποκαλύπτεται απλώς ένα μυστικό – αποκαλύπτεται το ίδιο το ασυνείδητο. Ο χρόνος σπάει. Δεν είναι πλέον ούτε παρόν ούτε παρελθόν. Είναι η ανάδυση της κρυμμένης αλήθειας σε όλο της το μεγαλείο. Ωστόσο, κάθε αποκάλυψη δεν λυτρώνει. Κάθε αποκάλυψη είναι και μια βουτιά στο κενό.

Στην Έβδομη Πόρτα δεν υπάρχει κραυγή, δεν υπάρχει σκάνδαλο. Υπάρχει μόνο σιωπή, η σιωπή του εσωτερικού βλέμματος όταν συναντά την απώλεια της αυταπάτης. Η Ιουδίθ αντικρίζει τις τρεις προηγούμενες γυναίκες του Κυανοπώγωνα. Δεν είναι φαντάσματα. Δεν είναι σκιές. Είναι εκείνες οι μορφές που κρατούσε κρυμμένες μέσα του, μορφές του παρελθόντος που δεν έφυγαν ποτέ. Είναι το μνήμα και το μνημείο των εσωτερικών του δεσμών, των ερώτων που δεν θάφτηκαν ποτέ αλλά αποσύρθηκαν στα υπόγεια της ψυχής.

Το έργο του Béla Bartók εδώ ξεφεύγει από την όπερα. Είναι ένα ψυχικό τοπίο, ένας καθρέφτης του υποκειμένου καθώς βλέπει για πρώτη φορά τον ίδιο του τον εαυτό όχι όπως ήθελε να είναι, αλλά όπως πάντα ήταν. Η αποκάλυψη λειτουργεί σαν ανάδυση του απωθημένου, η αλήθεια εμφανίζεται όχι ως λύτρωση, αλλά ως μασκαρεμένη λήθη που τώρα επιπλέει στην επιφάνεια με όλη της την βαρύτητα.

Η μουσική γίνεται πιο λεπτή, λιγότερο θεατρική, σχεδόν άυλη. Οι συγχορδίες αιωρούνται· η μελωδία δεν οδηγεί πουθενά. Είναι σαν να έχεις ξεφύγει από τον χρόνο και να μπήκες σε ένα τοπίο ονείρου ή εφιάλτη. Η Ιουδίθ δεν ανακαλύπτει τι έκανε ο Κυανοπώγωνας. Ανακαλύπτει ότι το πρόσωπο που αγαπούσε δεν είναι εκείνο που φανταζόταν. Και ο Κυανοπώγωνας, με έναν παράδοξο, σχεδόν ανερμήνευτο τρόπο, της το επιβεβαιώνει:

“Εσύ είσαι η γυναίκα της νύχτας.”

Η νύχτα εδώ δεν είναι απλώς το τέλος της ημέρας. Είναι το ασυνείδητο. Είναι το σημείο όπου οι μορφές σβήνουν, οι βεβαιότητες καταρρέουν, και κάθε τι που πίστευες ότι ήξερες για τον Άλλο γίνεται άγνωστο. Στην έβδομη πόρτα, η Ιουδίθ δεν βρίσκεται μπροστά σε έναν δολοφόνο αλλά μπροστά σε μια αλήθεια: ότι κάθε εσωτερικός κόσμος περιέχει τμήματα που δεν μπορούν να γνωστοποιηθούν. Ο Κυανοπώγωνας δεν είναι ένοχος, είναι κάτι πολύ διαφορετικό, κάτι ανεπίγνωστο.

Όπως στον Freud, έτσι και εδώ, το ασυνείδητο δεν είναι κάτι κακό. Είναι απλώς αδιαφανές και συχνά απροσπέλαστο. Η απόπειρα της Ιουδίθ να το διαπεράσει, την φτάνει στο απόλυτο όριό της. Ανοίγοντας την τελευταία πόρτα, δεν σώζει κανέναν παρά χάνεται η ίδια. Γιατί η απόλυτη αποκάλυψη δεν σώζει. Απλώς συντρίβει. Και όπως κάθε όνειρο που γίνεται εφιάλτης, έτσι κι εδώ, η αποκάλυψη είναι υπερβολική για να την αντέξει.

Ο Πύργος ως Ψυχή

Ο Πύργος του Κυανοπώγωνα δεν είναι χώρος. Είναι το μυαλό του. Ή μάλλον: είναι ο ψυχικός του μηχανισμός, με τις επτά πόρτες ως επίπεδα άμυνας και επιθυμίας. Η Ιουδίθ τα διασχίζει όχι από περιέργεια, αλλά από ανάγκη: ανάγκη για εγγύτητα, για αποκάλυψη, για έλεγχο. Κι όμως, όσο πιο βαθιά μπαίνει, τόσο πιο πολύ χάνει την ισορροπία της. Γιατί η αλήθεια δεν μπορεί να αποκαλυφθεί χωρίς κόστος.

Η Έβδομη Πόρτα είναι το τέλος της αφήγησης και η αρχή της απόγνωσης. Όταν όλα είναι πια γνωστά, τότε όλα είναι ανοιχτά σε κάθε ερμηνεία ή πράξη. Ή και όχι. Γιατί η συνείδηση δεν αντέχει το απόλυτο φως. Κι αυτό που αποκαλύπτεται δεν είναι το μυστικό του Άλλου, αλλά η δική μας αδυναμία να τον καταλάβουμε.

“Τώρα είστε όλες μου οι γυναίκες.” λέει ο Κυανοπώγωνας.

Η φράση δεν είναι δήλωση κυριαρχίας, αλλά παραδοχή μοναξιάς. Οι γυναίκες του είναι μορφές που πέρασαν και έμειναν θαμμένες στα βάθη της λήθης και του τραύματος. Η Ιουδίθ είναι απλώς η τελευταία που τόλμησε να κοιτάξει και έτσι καταδικάστηκε να μείνει.

Η εξαίσια μουσική του Béla Bartók, η ερμηνεία του μύθου, το υποσυνείδητο βάθος της δραματουργίας, όλα συντείνουν σε ένα έργο όπου η εσωτερική αποκάλυψη γίνεται τραύμα, όχι καθαρμός. Δεν υπάρχει κάθαρση στον Πύργο του Κυανοπώγωνα. Υπάρχει μόνο το βάρος της επίγνωσης: ότι ο Άλλος, όσο κι αν τον αγαπήσουμε, δεν θα είναι ποτέ εντελώς δικός μας.

Και τότε, μπροστά στην έβδομη πόρτα, καταλαβαίνουμε. Δεν υπήρχε ποτέ πύργος. Δεν υπήρχε Κυανοπώγωνας. Υπήρχαμε μόνο εμείς, μπροστά στον καθρέφτη του ίδιου μας του υποσυνείδητου, ζητώντας να το καταλάβουμε και χάνοντας τον εαυτό μας στη διαδικασία.

© Yiannis Panagiotakis

Πνευματικά Δικαιώματα © 2025 classical-music.gr. Όλα τα δικαιώματα διατηρούνται. Το περιεχόμενο της ιστοσελίδας προστατεύεται από τη νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων. Απαγορεύεται η αντιγραφή, αναδημοσίευση, αναπαραγωγή ή διανομή του περιεχομένου, ολόκληρου ή εν μέρει, χωρίς την έγγραφη άδεια του classical-music.gr . Για άδειες χρήσης επικοινωνήστε στο info@classical-music.gr.